“Dirçəliş XXI əsr”.- 2007.- №112-113.-С.52-66.

ERMƏNISTAN-AZƏRBAYCAN, DAĞLIQ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİ

YERLİ VƏ XARİCİ MƏTBUATDA

Mehman MEHDİYEV, AMEA-nın Tarix İnstitutu

Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı XX əsrin 90-cı illərinin ikinci yarısından etibarən - Bişkek protokoluna əsasən, atəşkəsin əldə olunmasından sonra məsələyə həsr olunan mətbuat yazılarında, demək olar ki, böyük əksəriyyəti neftlə, onun qərbə nəqli marşrutu ilə bağlı nəzərdən keçirilir, məqalələrin hər birində bu və ya digər baxım-dan qərb ölkələrinin enerji daşıyıcıları ilə bağlı mənafeləri ön plana çəkilirdi.

Rusiya mətbuatında, xüsusilə də "Независимая газета", "Новое время", "Mocковские новости", "Bpeмя новостей" və "Koмсомольская правда"-da əsas aksent Bişkek protokolunun imzalanmasına, Azərbaycan Respublikasının həmin protokolun müddəalarından kənara çıxa bilməməsinə edilirdi. Ermənistan mətbuatında isə qondarma "Dağlıq Qarabağ Respublikası"nın gah Ermənistan Respublikasına birləşdirilməsi, gah da onun müstəqil dövlət kimi tanıdılmamsa səy göstərilirdi. Mövzuya həsr olunmuş yazıların əksəriyyətində ATƏM-in - ATƏT-in və onun Minsk qrupunun gələcək fəaliyyətinə toxunulur, ümidlər bəslənildiyi qeyd olunurdu. Azərbaycan mətbuatında isə Minsk qrupuna həm inanılır, həm də onun əhəmiyyətsiz bir şey olduğu vurğulanırdı. Bu, demək olar ki, bütün mətbuat vasitələrində özünü büruzə verirdi.

Nikolay Kalinkin "Hoboc BpeMM" jurnalında dərc etdirdiyi "Qarabağ. Çıxış haradadır ?", "Qarabağda artıq fədailər yoxdur" adlı yazısında göstərirdi ki, "... başqasını öldürmədən digəri yandırılmış torpaqlarda özünütəyinetmə hüququnu həyata keçirə bilməz". Müəllifin fikrincə burada artıq nə "fədailər, nə də azərbaycanlılar yoxdur... yalnız son qələbəyədək Qarabağın müstəqilliyini qoruya biləcək intizamlı, döyüş qabiliyyətli ordu vardır". Kalinkin daha sonra Bakıda, Sumqayıtda, Gəncədə ermənilərə qarşı qırğınlar törədilməsini yada salır, amma Dağlıq Qarabağdan kənar-da olan 7 rayonun rus qoşunları tərəfindən işğal olunub, ermənilərə təhvil verilməsindən, Ermənistan Respublikasından azərbaycanlıların kütləvi şəkildə qovulmasından, Xocalı soyqırımından, azərbaycanlılara qarşı törədilmiş rus-erməni cinayətlərindən bir kəlmə də yazmır. O, az qala dünyanın bütün ölkələrindən gəlmiş muzdluların Azərbaycan tərəfində vuruşduğundan yazır.

Jurnalın elə həmin sayında Qalina Kovalskayanm Kalinkinin ermənipərəst məqaləsinə cavab kimi yazdığı müvazinətləşdirici "Qarabağda nəinki fədailər, heç bir azərbaycanlı da yoxdur" adlı məqaləsi də verilmişdir. Məqalə Kərkicahandan olan Fərhad adlı bir əsirin nahaq yerə edam olunmasından söhbət açır və ermənilərin Gəncəyə hücuma hazırlaşdıqlarını da bildirir.

Ermənistan Respublikasının mətbuat vasitələri - "Azq", "Aravot", "Haykakan camanak" qəzetləri Bişkek protokolunun təbliği ilə bağlı Kazimirovun "xatirələri"nin işıqlandırılmasına geniş yer ayırırlar.

1998-ci il oktyabrın 29-da "Tpyд" qəzetində Olqa Boquslavskayanm "Hakimiyyət - ağır yükdür" məqaləsi dərc olunmuşdur. Müəllif Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsinə meyilli olan Ter-Petrosyanın devrilməsindən, Robert Koçaryamn "ağır məqamda" ölkəyə rəhbərliyə gəlməsi və onu "xilas" etməsindən bəhs edir.

Rusiya mətbuatında bütövlükdə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəmərinə qısqanclıq zəminində işıqlandırılır və hər dəfə Azərbaycanı ciddi təhlükələrin gözlədiyi ona eşitdirilir. Hətta siyasətə o qədər də aidiyyəti olmayan "Tpyд", "Koммерсант", "Bpeмя новостей", "Bласть" və s. qəzetlər bu mövzuda xeyli təhdid-edici yazılar dərc etmişlər.

Qərb mətbuatı isə bir qayda olaraq Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəmərinin təhlükəsizliyinin təmin olunması fonunda Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə yer ayırmışdır. Burada sırf maliyyə mənafeləri və Rusiyanın bölgədən sıxışdırılıb çıxarılması ön plana çəkilir.

Azərbaycan qəzetlərindən isə əsas etibarilə "Yeni müsavat", "Xalq qəzeti", "Зеркало" Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli yollarına aid daha diqqətə layiq və analitik yazılar vermişlər. Digər mətbuat vasitələrində Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusu ikinci plana keçmişdir. Telekanallardan isə AzTVl və ANS fərqlənmişlər. ATV kanalında isə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusuna yer tapılmamışdır.

httr://conflicts.aznet.org/conflicts/k onf/konf_k9.htm internet saytında əhali arasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin 10 illiyinə həsr olunmuş rəy sorğusu keçirilmiş və nəticələri internet səhifəsində yerləşdirilmişdir.

Rusiyanın digər nəşrləri ilə müqayisədə "Независимая газета" Dağlıq Qarabağ müharibəsindən sonrakı dövrü daha fəal işıqlandıran mətbuat orqanıdır. Məsələn, "Независимая газета"nın mövzuları" bölməsində "Ermənistan və Azərbaycan" mövzusu başlıca mövzulardan sayılır. Araşdırılan dövr ərzində «Независимая газета"nın səhifələrində mövzuya həsr olunmuş digər yazılarla yanaşı, Dağlıq Qarabağ müharibəsindən sonrakı dövrün təhlilinə həsr olunmuş 200-dən artıq analitik material verilmişdir. Özü də bu zaman dərc olunan materialların əksəriyyəti "MDB" rubrikasında təqdim olunub. Bu, həmin nəşrin problemlə maraqlı olmasından, Rusiyanın xarici siyasət kursunda onun aktuallığını dərk etməsindən irəli gəlir.

Dağlıq Qarabağda etnoərazi münaqişə mövzusunun işıqlandırılması "Независимая газета"nın 2003-cü il iyulun 10-dakı sayında verilmiş Arif Hüseynovun "Azərbaycan və Ermənistan yenə də müharibə təhlükəsində" adlı materialında öz əksini tapmışdır. Burada söhbət Dağlıq Qara-bağdakı müharibə ərəfəsi situasiyadan və bölgənin ölkələri arasında münasibətlərin növbəti kəskinləşməsin-dən gedir [4]. Barışıq rejiminin pozulması ilə bağlı olaraq, Azərbaycan Respublikası xarici işlər nazirinin müavini Araz Əzimov Avropa Birliyi nümayəndə heyətinin rəhbəri, İtaliyanın nazir müavini Marqarita Boniverlə görüşündə bəyan etmişdir ki, Ermənistan nəinki 10 il əvvəl öhdəsinə götürdüyü BMT Təhlükəsizlik Şurası qətnaməsini yerinə yetirmir, o, həm də bunun icrasına maneçilik törədir. Sər-hədlərdə baş verən son hadisələr onu göstərir ki, Ermənistan münaqişənin həll olunmasında maraqlı deyil və buna çalışmır. Müəllif yazır ki, diqqəti Ermənistanın təcavüzkar fəaliyyətinə yönəldən Bakı gözləyir ki, İrəvan Avropa Birliyinin təsiri ilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyacaq.

2003-cü il avqustun 28-də "Независимая газета"da Yelena Baykovanın "Bakı erməni diasporundan narazıdır" adlı yazısı verilmişdir [6]. Materialda Amerika konqresmenlərinin Dağlıq Qarabağda "fəaliyyətdə olan hakimiyyətlə" görüşü məsələsi qaldırılır. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin başçısı hər bir xarici vətəndaşa - istər konqresmen, istərsə də kütləvi informasiya vasitələri nümayəndəsinə, yaxud da ictimai və ya siyasi xadimə xəbərdarlıq edir ki, Bakının icazəsi olmadan Dağlıq Qarabağa gedərsə, onların Azərbaycana sonrakı gəlişi qadağan ediləcək. Məqalədə göstərilir ki, nazir Quliyevin bəyanatı praktik olaraq Qarabağ Azadlıq Təşkilatının (QAT) ABŞ səfirliyinə verdiyi ultimatumun mətni ilə üst-üstə düşür. "İşğalçı rejimin nümayəndələri ilə istənilən görüş, Ermənistandan Dağlıq Qara-bağa istənilən gediş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, ölkənin suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə hör-mətsizlik kimi dəyərləndiriləcək". Bundan əlavə, materialda güman edildiyi bildirilir ki, Azərbaycan hakim dairələrinin ABŞ-ın ünvanına söylədikləri kəskin bəyanatlar İlham Əliyevin tərəfdaşlarının sayının çoxaldılması məqsədini güdür.

2003-cü ilin sentyabrında qəzetin səhifələrində digər münaqişə ocaqlarından məlumat verilsə də, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin adı xatırlanmır.

2003-cü ilin oktyabrında Azərbaycanda prezident seçkilərindən sonra Dağlıq Qarabağ mövzusunun işıqlandırılması yeni istiqamətə yönəlir. V. Kazimirovun oktyabrın 27-də dərc olunmuş "Qarabağla sınaq" [7] adlı yazısında göstərilir ki, Azərbaycanın yeni prezidenti ən çətin məsələlərdən birini həll etmək məcburiyyətindədir. Münaqişə tərəflərinin təbliğatını tənqid edən müəllif onları qarşılıqlı etimadsızlığın dərinləşdirilməsində günahlandırır. Bu zaman ümid etdiyini bildirir ki, İlham Əliyevin hakimiyyətə gəlişi tərəflərə "özlərinə gəlmək" üçün şans verəcək. Bu məqaləni təhlil edərkən belə qənaətə gəlmək olar ki, müəllif tərəfləri mövcud şəkildə sülhə dəvət edir. Yəni Azərbaycanın itirilmiş torpaqlarının unudulması şərtilə qırğınlara son qoymaq təklif olunur. Müəllif öz fikirlərini daha da qabarıq nəzərə çatdırmaq məqsədilə məqaləsi-nə Dağlıq Qarabağın "paytaxtının dinc həyatmı əks etdirən foto da əlavə etmişdir. Bununla belə, müəllif oxucunun diqqətini Azərbaycanın yeni seçilmiş prezidenti İlham Əliyevin bir sıra seçkiqabağı bəyanatlarına yönəldir ki, bu bəyanatlarla da Ermənistan təcavüzkar kimi günahlandırılır, dünya dövlətlərindən tələb olunur ki, təcavüzkara təzyiq göstərilsin. Materialda "hadisələrin səbəb-nəticə təhlili"ndən danışılsa da. əsl səbəb göstərilmir.

2003-cü il noyabrın 24-də M. Kocuşkonun "Qarabağ dalam dəf edilə bilər" adlı məqaləsinin birinci müddəası Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsində Amerika siyasətinin tədricən iflasa uğramasıdır. İkincisi, Moskva üçün əla şans yaranıb ki, Cənubi Qafqazda diplomatiklik təşəbbüsünü özünə qaytarsın. Və buradan da belə nəticə çıxarılır ki, Moskvaya edilən növbəti güzəşt zamanı tərəflər yenidən üzlərini ABŞ-a çevirəcəklər. Çünki bundan başqa müraciət ediləsi yer yoxdur. Beləliklə, "Независимая газета" öz auditoriyasında Rusiya siyasi-böyük-dövlətcilərinin mövqeyini təbliğ edir.

Qeyd etmək lazımdır ki. "Независимая газета"nın öyrənilən dövr ərzində yaydığı əsas ideya aşağıdakılardan ibarət olmuşdur: "Ermənistan və Azərbaycan münaqişənin nizamlanması üçün beynəlxalq ictimaiyyətin cəlb olunmasına razıdırlar", "münaqişənin tənzimlənməsində Qərb və qonşu dövlətlər (Rusiya və Türkiyə) xüsusilə maraqlıdırlar", "münaqişə tərəfləri Minsk qrupu və ATƏT-in fəaliyyətindən narazıdırlar", "Ermənistan və Azərbaycan güzəştə getmirlər". Araşdırılan yazılardan belə nəticə çıxarmaq olar ki, qəzetdə "əsas" inandırıcı texnologiya kimi "analitik" materiallar, şərhlər və proqnozlardan istifadə olunmuşdur. Qəzetin tədqiq olunan dövr ərzində əsas vəzifəsi "sülhə çağırış" olmuşdur. Bununla yanaşı, "Azərbaycan ictimaiyyətinin döyüşkən əhali-ruhiyyəsindən" bəhs edən materiallar da çoxalmışdır.

ABŞ-ın "The Wall Street Journal"ın Berman İlan və Artyom Aqulnik adlı müəllifləri Cənubi Qafqaz münaqişələrinə həsr olunmuş "Moskva və Vaşinqtonun kəndiri sakitcə dartmaları" adlı məqalələrində Rusiyanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə münasibətinə də toxunulur. Onlar yazırlar: "Moskva həddini o qədər aşmışdır ki, hətta uzun müddət davam edən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi üçün yeni plan da təklif etmişdir; bu plan praktik olaraq Moskvam Ermənistanla Azərbaycan arasında regional sabitliyin yeganə qarantı edəcəkmiş" [1].

Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə ötəri yer ayıran qərb mətbuatının aparıcı nümunələrindən biri Fransanın nüfuzlu qəzetlərindən olan "Le Monde"dir. 2002-ci il mayın 24-də aralarında bağlanmış müqavilələrə dair ABŞ və Rusiyanın Mərkəzi Asiya və Qafqazla bağlı münasibətlərində onların "dostluğuna" geniş yer ayıran qəzet, Natali Nuqayredin "Corc Buş birgə mətbuat konfransında Çeçenistan məsələsi ilə bağlı ehtiyatlı danışmağa üstünlük verdi" adlı yazısında bildirir ki, danışıqlar zamanı bölgədə "sabitlik mövzusu əsas yer tutmuşdur və son məqsəd terrorizmə qarşı mübarizədə yeni münaqişə ocaqlarının yaranmasının qarşısı-m almaqdır" [9]. Məlum 11 Sentyabr hadisələrinə toxunan super dövlətlərin başçıları açıq şəkildə bildirmişlər ki, tezliklə "Xəzərin enerji ehtiyatlarının çıxarılması ilə məşğul olacaqlar". Əslində isə söhbət kimin kimə qalib gələcəyindən, vaxtilə Rusiyanın maraq dairəsi olan regionda aparıcılığı ələ keçirəcəyindən gedirdi. Hər halda tərəflər "münasibətlərin hər iki tərəfin strateji maraqlarına cavab verdiyini qeyd etmişlər.

Məqalədə göstərilir ki, Corc Buş Moskvanı "terrorizmlə mübarizə zamanı" milli azlıqlara münasibətdə əhalinin hüquqlarını qorumağa çağırmışdır.

Qərb mətbuatında Ermənistanla Azərbaycan arasında "Dağlıq Qara-bağ münaqişəsi"nə dair diqqəti cəlb edən məqalələrdən biri də 2004-cü il martın 1-də ABŞ-ın "The International Herald Tribune" qəzetində Vilyam Pfaff imzası ilə dərc olunmuş "Avropanın tarixi sərhədləri var" məqaləsidir [10]. Məqaləsini Parisdən yazan müəllif bildirir ki, "mərzləşdirmə məfhumunu ədalətsizliklə təhqir edə bilər, amma bu, Rusiya "yaxın xarici"nə münasibətdə, prezident Pitinin ölkənin keçmiş siyasi və strateji çəkisini qaytarmaq əzmində vacibdir.

Çəkidən danışdıqda, söhbət ABŞ-ın ciddi iqtisadi, siyasi və hərbi maraqları olan Qafqazdan və strateji marağı olan Baltik regionundan gedir".

Gürcüstanla münasibətlərə toxu-nan müəllif daha sonra ABŞ-ın Ermənistan və Azərbaycandakı maraqlarına toxunur. O yazır: "Ermənistan da var. Öz tarixində ilk dəfə 1991-ci ildə müstəqillik əldə edən - əgər 1918-ci ildə ikiillik müddət nəzərə alınmazsa, xristian Ermənistanı Azərbaycan içərisindəki erməni anklavı olan Dağlıq Qarabağ uğrunda mübarizə şəraitindədir. Bu müharibə, Çeçenistan və Gürcüstandakı münaqişələr son 15 ildə minlərlə insanın həyatına son qoymuş və milyonlarla qaçqın meydana çıxarmışdır.

Qafqazda çoxlu Amerika neftçiləri, neft və qaz inşaatı üzrə mütəxəssisləri, diplomatları və kəşfiyyatçıları var...

SSRİ-nin çökməsindən sonra ABŞ-ın Qafqaz regionunda mühüm maraqları meydana çıxdı... Bu maraqlar kiçik Buşun dövründə kəskin şəkil-də artdı. Məsələ burasındadır ki, Xəzər hövzəsi neftlə zəngindir. Vaşinqtonda belə bir fikir var ki, Qafqaz ABŞ-ın strateji maraqlarının cəmləşdiyi yeni Böyük Yaxın Şərqin bir his-səsi olmalıdır" [3].

Bu deyilənlər ABŞ-ın bölgədə maraqlarının son dərəcə artmasının göstərir. Amma ABŞ da AB ölkələri kimi "Dağlıq Qarabağ problemi"nin həllində qətiyyət göstərmir, bəzən də təşəbbüsü bütünlüklə Rusiyanın öhdəsi-nə buraxır. Əslində elə ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətsizliyi də bu deyilənləri təsdiq edir. İllər ötür, vaxt keçir, nəsillər dəyişir. Ortalıqda isə heç nə yoxdur.

Mövzu ilə bağlı internet saytlarında apardığımız araşdırmalar bizi çox dəyərli materiallar əldə etməyə istiqamətləndirdi. Azərbaycan və Ermənistanın AŞ-yə daxil olması ərəfəsində həmin təşkilatın dəstəyi ilə 1998-ci il-də Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı əhali və mətbuat arasında ilk internet sorğusu keçirilmişdi. Amma 10 ilə yaxın vaxt keçdiyindən, həmin saytın materialları şəbəkədən çıxarılmışdır və bizim ondan bəhrələnməyimiz qeyri-mümkündür. Onun əvəzində 2001-ci ildə Açıq Cəmiyyət İnstitutu KİV Proqram Şəbəkəsinin dəstəyi ilə İrəvan press-klubun və Bakı press-klubun iştirakı ilə keçirilən sorğuları ümumiləşdirmiş və "Карабах в документах" adlı Azərbaycana məxsus http://karabakh-doc.azerall.info/ru/orros/or01-5.rhr internet saytında yerləşdirilən materiallarından bəhrələnə bildik.

7 internet-səhifəlik materialın 1-4 səhifələri Azərbaycanın, 5-ci səhifəsi Ermənistanın payına düşmüşdür. Əl-də olunan nəticələr əhalinin problemlə bağlı əhval-ruhiyyəsini tam əks etdirir və nəticələr httr://karabakh-doc.azerall.info/ru/orros/or01-5.rhr internet saytında ingilis və rus dilində dərc olunmuşdur.

Saytın ana səhifəsində adları barə-sində məlumat verilməyən yaradıcıların "Mətbuatla bağlı, xüsusilə də Azərbaycanda, Ermənistanda və "Dağlıq Qarabağ"da Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənilməsi yollarına dair ictimai rəyin öyrənilməsi və KİV-in həmin problemin işıqlandırılması üzrə fəaliyyətinin dəyərləndirilməsi" sahə-sindəki böyük xidmətləri xüsusilə qeyd olunmalıdır. Saytın yaradıcıları 2001-ci ildə 6 ay ərzində "Qarabağ münaqişəsi Ermənistan KİV-in güzgüsündə və ictimai şüurunda" adlı genişmiqyaslı KİV monitorinqi və əhali arasında sorğu keçirmişlər. Sorğuda Ermənistan Respublikasının 2 teleşirkəti, 5 qəzeti və 31 yaşayış məntəqə-sindən 1000 nəfər iştirak etmişdir. Bu zaman əhalinin bütün kateqoriyalarının rəyi nəzərə alınmışdır.

Ermənistan Respublikasının İctimai telekanalı və "Prometey" şirkəti, beş qəzeti - "Azq", "Haykakan camanak", "Hayots aşxar", "Aravot", "Голос Армении" altı ay müddətində nəzarət altında saxlanılmış və həmin orqanlarda Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı məlumatlar çeşidlənmişdir.

Əhali arasında sosioloji sorğu aparılması üçün Ermənistan Respublikasının bütün regionlarmı təmsil edə biləcək, İrəvan da daxil olmaqla 10 rayon və 31 yaşayış məntəqəsindən 1000 nəfər cəlb edilmişdi. Sorğuda cinsinə görə iştirak edənlər təxminən bərabər idi (qadınlar - 48,7%; kişilər -51,3%). Burada bütün yaş (17-24, 25-40, 41-55, 56 və daha çox yaşdan ibarət 4 qrup), təhsil (ali - 57,3%, natamam orta - 3,9%, orta - 38,8%), sosial (dövlət qulluqçuları - 37,6%, qeyri-dövlət qulluqçuları - 23,5%, tələbələr -10,2%, işsizlər - 19,6%, pensiyaçılar -9,1%) kateqoriyalar nəzərə alınmışdı. Sorğu zamanı ailənin orta aylıq gəliri də nəzərə alınmışdı. Ermənistan Respublikasında televiziya tamaşaçılarına nisbətən, qəzet oxucularının sayı xeyli azdır. Onlar dövlət strukturları və siyasi partiyalara çox az diqqət yetirirlər. Amma Dağlıq Qarabağ məsələsinə, 1915-ci il "erməni genosidi" məsələsinə çox fikir verirlər. Dağlıq Qarabağ məsələsi Ermənistan Respublikası auditoriyasında öz reytinqinə görə ikinci yeri tutur - 46,5%. Təxminən bu qədər əhali Dağlıq Qara-bağ barəsində informasiya almaq üçün kütləvi informasiya vasitələrinə müraciət edir. "Avropa Şurası "Dağlıq Qarabağ problemi"nin həll edilməsinə bu və ya digər şəkildə köməklik göstərəcəkmi" sualına rəyi soruşulanlardan 34,6%-i cavab verməyə çətinlik çəkmiş, 30,9%-i isə mənfi cavab vermişdir. ATƏT-in Minsk qrupu çərçivəsində məsələnin həll oluna biləcəyinə isə əhalinin yalnız 24,7%-i inanır.

Dağlıq Qarabağın müstəqil dövlət (45%) və ya Ermənistan Respublikasının tərkibində olmasına (42,7%) səs verənlər daha çox idi. Soruşulanların 69,6%-i problemin sülh yolu ilə həllinin mümkünlüyünə inanır, 14%-i isə müharibə yoluna üstünlük verir. Münaqişənin baş verməsində kimlərin daha çox günahkar olduğuna gəldik-də, əksəriyyət kənar qüvvələrin, 45% isə Azərbaycanın, cəmi 5,6% Ermənistanın, 4,6%o isə DQ-nin günahkar olduğu fikrilə razılaşıb.

Hərçənd respondentlərin 46,5%o-i DQ mövzusu ilə bağlı informasiyanı KİV-dən aldığını söyləyir, amma ailə üzvləri, dostlar, tanışlar və qonşular-dan alınan informasiya respondentlərin 80%o-dən artığını əhatə edir. Üstəlik, oxucuların yalnız 7,7%-i KİV-də olan informasiyaya inanmadığını bildirmişdir. Təbii ki, burada ciddi uyğunsuzluq diqqəti cəlb edir. Təhsil və yaş amili də problemlə maraqlananların çoxluğuna öz təsirini göstərmişdir (ali təhsillilər - 62,2%; 56 və daha çox yaş - 52,6%) .

Maraqlıdır ki, DQ-ni Ermənistanın tərkibində görmək istəyənlərin əksəriyyəti ən az gəliri olanlardır.

Eyni qaydada monitorinq və əhali arasında rəy sorğusu Azərbaycan Respublikasında və qondarma "Dağlıq Qarabağ Respublikası"nda da keçirilmişdir. Azərbaycan Respublikası qondarma "Dağlıq Qarabağ Respublikası"nı tanımadığından, sonuncu ilə bağlı materiallar saytda yerləş-dirilməmişdir.

Əgər Ermənistan Respublikasında aparılan sorğuda yalnız iki məsələ -"Auditoriya və KİV" və "Auditoriyanın Qarabağ probleminə münasibəti" araşdırılmışdısa, Azərbaycan Respublikasında aparılan sorğu daha əhatəli idi və 15 məsələni, həmin məsələlərlə yanaşı, həm də "Azərbaycanda qaçqınlar amilinə münasibət", "Münaqişə haqqında fikrin yaranması və yayılmasına informasiya təsiri", "Münaqişənin həll olunması ilə bağlı verilən qiymətlər və mövqelər", "Tənzimlənmənin məqbul variantı haqqında fikirlər", "Münaqişənin sülh/hərb həllolunma yollarının seçilməsi", "Münaqişənin paket-mərhələli tənzimlənilməsi mexanizmi" və s.-ni əhatə edirdi.

Bizim tərəfimizdən də Ermənistan Respublikasının 1999-cu ildən sonra həm rus, həm də ermənicə nəşr olunan qəzetləri - "Azq", "Hayots aşxar", "Aravot", "Haykakan camanak" - internet şəbəkəsinin köməkliyi ilə araşdırılmış və məlum olmuşdur ki, həqiqətən də erməni mətbuatı Azərbaycan haqqında ya tamamilə əhəmiyyətsiz, ya da qızışdırıcı və böhtançı yazılar verir.

Azərbaycanın aparıcı mətbuat orqanlarından olan "Зеркало" qəzetin-də müharibədən sonrakı dövrdə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin işıqlandırılmasının nəzərdən keçirilməsi də çox maraqlıdır. Onun ardınca isə Ermənistan İnqilabi Federasion "Daşnaksütyun" internet-nəşrində postsovet dövründə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin işıqlandırılmasında Ermənistanın simasız mövqeyini araşdırmağa çalışacağıq.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi "Зеркало" qəzetində analitik məqalələrlə daha geniş işıqlandırılmışdır. Apreldə hadisələrin işıqlandırılması zamanı "Зеркало" yenilik bildirən materiallara daha çox üstünlük vermişdir, lakin, daha mühüm hadisələr barədə siyasi qiymətləndirmə də öz yerini tapmışdır. Tədqiq olunan dövr ərzində 84 material təhlil edilmişdir. "Зеркало"-nun təbliğ etdiyi əsas mövzular aşağıdakılardan ibarət olmuşdur: "Azərbaycanda beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən BMT-nin fəaliyyətindən narazıdırlar", "Erməni faşizmi, Ermənistan - terror ölkəsidir", "Azərbaycan xalqı öz ölkəsinin ərazi bütövlüyünü bərpa etməyə qabildir", "Ermənistan - təcavüzkar ölkədir", "Münaqişənin tənzimlənməsində beynəlxalq ictimaiyyətin marağı" , "Bədnam Dağlıq Qarabağ Respublikası", "DQR - narkotiklər zonasıdır".

İctimaiyyətdə hərbi-vətənpərvərlik əhvali-ruhiyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə qətiyyətli politoloqların, ekspertlərin, ictimai xadimlərin nöqteyi-nəzərlərini əks etdirən yazılar ("Qadınlar Qarabağ uğrunda əməli mübarizəyə çağırırlar" [6], "Dinc yolla Qarabağı qaytarmaq olmaz" [8] dərc olunur.

Ermənistanın ali orqanı olan rəsmi Ermənistan İnqilabi Federasion "Daşnaksütyun" internet versiyasının "Yerkir" saytının veb nəşrində təqdim etdiyi resurslar da tədqiqata cəlb olunmuş-dur. Dağlıq Qarabağ mövzusu 2003-cü ilin aprelindən "Siyasət" bölməsində işıqlandırılır. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi barəsində informasiya da "Yeniliklər" bölməsində əks etdirilir, amma arxivdə yerləşdirilən yeniliklər yalnız 2004-cü ilin aprelindən özünə yer tapıb. Digər bölmələrin arxivləri qüsurlu olduğundan onlardan istifadə etmək mümkün deyil, yəni saytın bu bölmələri sadəcə olaraq açılır.

NATIONAL AND FOREIGN PRESS ABOUT ARMENIA-AZERBAIJAN NAGORNO-KARABAKH CONFLICT. Mehman Mehtiyev. In the article there is presented a situation analysis of mass media, given in context of Armenia-Azerbaijan Nagorno-Karabakh conflict during the cease-fire regime. The author has researched all the variety of opinions, comments, and expert appraisals on the problem, which has been illustrated in broad segment of the world's information space.

НАЦИОНАЛЬНАЯ И ЗАРУБЕЖНАЯ ПРЕССА ОБ АРМЯНО-АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ НАГОРНО-КАРАБАХСКОМ КОНФЛИКТЕ. Мехман Мехтиев. В статье дается анализ ситуации в средствах массовой информации в контексте армяно-азербайджанского нагорно-карабахского конфликта периода прекращения огня. Автором исследуется вся палитра мнений, комментариев и экспертных оценок по проблематике, охватывающая широкий сегмент мирового информационного пространства.