“Azadlıq”. - 2008. – 18 dekabr. - №285. - S. 9.

“Hakimiyyət ağlını başına yığmalıdır”

Lalə Şövkət: «Ömürlük prezidentlik kimi boş-boş şeylərlə yox, ölkənin problemləri ilə məşğul olmaq lazımdır»

«Məsuliyyətsiz, milləti ilə hesablaşmaq istəməyən iqtidarların axırı çox pis qurtarır»

Hazırda dünyanı qlobal maliyyə böhranı məşğul etdiyi halda Azərbaycanda hakimiyyət nümayəndələri indiki ölkə başçısını ömürlük “taxt”da saxlamaq planları üzərində baş sındırır. Konstitusiyanı dəyişib bir şəxsin iki dəfədən artıq prezident seçilməsinə qoyulan məhdudiyyəti ləğv etmək artıq parlament səviyyəsində gündəmə gətirilib. Bu isə birmənalı qarşılanmayıb. Azərbaycan Liberal Partiyasının lideri Lalə Şövkətlə müsahibəmizə hakimiyyətin bu niyyətilə bağlı suallarla başladıq. Amma dünyanın başlıca probleminə çevrilmiş qlobal maliyyə böhranı barədə də danışdıq.

- Parlamentdə prezidentin iki dəfədən artıq seçilməsinə qadağa qoyan konstitusiya maddəsini ləğv etmək məsələsi müzakirə olunub. Bu müzakirələri necə qiymətləndirirsiniz?

- Bu gün Azərbaycanda feodal dövlət qurulur. Ölkə deqradasiyaya uğrayır və 13-cü əsrin təfəkkürü ilə yaşayır. Bu gün feodal monarxiya qurmaq Azərbaycan üçün prioritet məsələyə çevrilib. Bu o deməkdir ki, hakimiyyətdə oturanların təfəkkürü geridə qalmış təfəkkürdür. Digər tərəfdən, görünür, prezidentin ətrafında hansısa narahatlıq yaşanır. Çünki çoxlarının əlləri korrupsiyaya, mənimsəmələrə o qədər bulaşıb ki, sabahlarına ümidləri yoxdur, gələcək üçün qorxu keçirirlər. Belə olan halda onları rahat etmək üçün belə bir addım atılır ki, heç kim narahat olmasın, bu hakimiyyət ömürlükdür. Bu, çox primitiv və nadanlıqdan gələn bir təfəkkürdür. Ümumiyyətlə, Azərbaycanı böhrana aparan, onu dünyada biabır edən bir hərəkətdir. Çox təəssüf edirəm ki, hakimiyyətdə olan insanlar bu məsələni aktual etmək və ona bəraət qazandırmaq üçün növbəyə dayanıblar. Onlar öz bugünkü komfortlarına görə milləti də, dövləti də qurban verməyə hazırdırlar. Dəyərləri komforta dəyişənlər üçün yada salmaq istəyirəm ki, adətən belələri tarixdə hər ikisindən məhrum olurlar. Onlar bu gün tarixdən də nümunələr gətirirlər. Buna nadanlıqdan başqa heç bir ad verə bilmərəm. Demokratik, mədəni ölkələrdə iki dəfədən artıq prezident seçilmir. Bu, bir qanundur. Fransanı, Amerikanı misal kimi gətirirlər. Fransa tarixində heç bir prezident iki dəfədən artıq prezidentliyə namizədliyini irəli sürməyib. Hətta keçən yüzilliyin ən dahi siyasətçilərindən olan prezident De Qoll ikinci müddətini də başa vurmayıb, könüllü istefaya gedib. Bu il də Fransada konstitusiyaya belə bir əlavə qəbul olunub ki, heç kəs iki dəfədən artıq ardıcıl prezident seçilə bilməz. O ki qaldı Amerikaya, belə bir əlavəni Franklin Ruzveltdən sonra 1947-ci ildə qəbul etdilər. Ruzvelt Amerika tarixində ən önəmli rol oynayan prezident idi. O Amerikanı dərin böhrandan çıxarıb fövqəldövlətə çevirmişdi. Bununla bərabər II Dünya Müharibəsi gedirdi və bu bir istisna idi. Amma buna baxmayaraq, Ruzveltdən sonra ABŞ ictimaiyyəti konstitusiyaya dəyişikliyi tələb etdi və bu məhdudiyyət öz əksini tapdı.

“Azərbaycan bütün məsələlərdə Rusiyanı yamsılayır”

Bir də demokratik, sivil, mədəni ölkələrdə siyasi mədəniyyət məsələsi var. Mədəniyyətin əsas şərti hədd hissidir. O hiss hər bir insanın içində olur. Əgər bu hissi yoxdursa, onda insana mədəniyyətsiz deyirlər. Bu hədd hissi heç bir mədəni, sivil ölkədə üçüncü dəfə prezident olmağa istək yaratmayıb. Bu da siyasi mədəniyyətlə bağlı məsələdir. Mədəniyyətin isə yazılmamış qanunları var. Ümumiyyətlə, mədəniyyət məhz yazılmamış qanunlardan ibarətdir. Misal üçün, mədəni insan asqıranda ağzını bağlayır, bunun ki, yazılı qanunu yoxdur. Bu bir adicə mədəniyyət məsələsidir. Elə də siyasətdə. Yaltaqlıq, riyakarlıq mədəniyyətsizliyin göstəricisidir. Təəssüf edirəm ki, bu gün biz siyasi mədəniyyət məsələsində çox geridə qalmışıq. Adətən, nadanlığın enerjisi çox güclü olur. Bu məsələ də nadanlıqdan, siyasi mədəniyyətsizlikdən irəli gələn bir məsələdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu məsələ məhz Rusiyada konstitusiyaya dəyişiklik ediləndən sonra ortaya çıxdı. Ondan sonra bunu Azərbaycanda daha da mürtəce şəkildə gündəmə gətirməyə başladılar. Bu gün Azərbaycan bütün məsələlərdə Rusiyanı yamsılayır. Və bu, ciddi məsələdir. Düşünürəm ki, bu məsələyə dair həm ictimaiyyət, həm bütövlükdə millət birmənalı olaraq öz sözünü deməlidir. Cəmiyyət, ya müqavimət göstərməlidir, ya təslim olub feodalizmi qəbul etməlidir. Burada üçüncü yol yoxdur. Bu gün vətənimizin, dövlətimizin müqəddəratı artıq sual altındadır.

“Ölkə diktaturaya doğru iri addımlarla irəliləyir”

- Avropaya inteqrasiya etdiyini bildirən hakimiyyətin bu addımına beynəlxalq təşkilatların reaksiyası necə ola bilər?

- Azərbaycanda sözdə çox şey deyilir. Ancaq sözlə əməlin arasında böyük uçurum var. Son vaxtlar demokratiyadan heç danışılmır. Heydər Əliyevin vaxtında demokratiyadan çox danışılırdı, heç olmasa imitasiya olunurdu. Son vaxtlar heç bu imitasiya da yoxdur. Görün hansı vəziyyətə gəlib çıxmışıq ki, bu gün dünyada qeyri-azad, ən çox korrupsiyaya uğramış ölkələr siyahısındayıq. Beynəlxalq təşkilatların qiymətləndirməsinə görə, Azərbaycanda son 10-15 ildə bir dəfə də demokratik standartlara uyğun seçkilər keçirilməyib. Söz azadlığının boğulması, jurnalistlərin həbsi, partiyaların fəaliyyətinin de-fakto qadağan olunması - bütün bunlar göstərir ki, Azərbaycanda demokratik yöndə heç bir addım atılmır, əksinə, ölkə diktaturaya doğru iri addımlarla irəliləyir. Azərbaycan Rusiyanı, Türkmənistanı yamsılayır. Heç vaxt görmədik ki, Azərbaycan hakimiyyəti hansısa Avropa dəyərlərini reallaşdıra bilsin.

O ki qaldı beynəlxalq təşkilatların reaksiyasına, yaxşı olardı biz cəmiyyətdən reaksiya gözləyək. Heç kim xaricdən gəlib, millətimiz üçün ürək yandırıb demokratiya, ədalət, azadlıq uğrunda mücadilə aparmayacaq. Bu, bizlərin borcudur. Və biz bunu etməyi bacarmalıyıq, nə qədər ağır olsa da.

- Bu məsələdə cəmiyyət, müxalifət hansı addımlar atmalıdır?

- Sözsüz ki, cəmiyyət aktiv olmayanda, hakimiyyət nə istəsə, edəcək. Bu gün cəmiyyətin laqeydliyi, ümidsizliyi həmin fikirlərin səslənməsinə təkan verdi. Müxalifət öz boynuna düşəni mütləq edəcək. Lakin müxalifət nə qədər fədakarlıq etsə də, öz enerjisini cəmiyyətdən alır. Görəndə ki, cəmiyyət laqeyd, ümidsizdir, heç nəyə reaksiya vermir, onda müxalifət üçün də çox çətin olur. Ona görə də əsas məsələ cəmiyyətin fəallığından asılıdır. Müxalifət bu məsələdə cəmiyyətin fəallığını artırmaq üçün bütün cəhdləri edəcək. Biz birmənalı olaraq öz sözümüzü deyəcəyik.

“Azərbaycan hakimiyyəti özünü qeyri-adekvat aparır”

- Dünyanın gündəmində olan əsas məsələ qlobal maliyyə böhranıdır. Bütün proqnozlar neftdən asılı olan ölkələrin bu böhrandan daha çox əziyyət çəkəcəyini deməyə əsas verir. Lakin Azərbaycan hökuməti bunu qəbul etmək istəmir. Sizcə, belə davranışın səbəbi nədir?

- Azərbaycan hakimiyyəti, ümumiyyətlə özünü qeyri-adekvat aparır. Dünyada gedən maliyyə böhranı artıq iqtisadi böhran kimi qiymətləndirilib, bütün dünyada mənfi çalarlara gətirib çıxardı. Amma güclü dövlətlər bunun üçün konkret planlar qurub həyata keçirirlər. Hər şey edirlər ki, insanlar bundan ağır zərbə almasınlar. Azərbaycan hakimiyyəti isə deyir ki, böhran bizə heç nə etməyəcək, biz güclüyük, analoqu olmayan iqtisadiyyatımız var, bunların hamısı boş-boş söhbətlərdi. Bu çox məsuliyyətsiz, qeyri-ciddi və qeyri-adekvat bir reaksiyadır. Azərbaycan neftdən asılı olan ölkədir. İxracatının 98 faizi, büdcəsinin 70 faizi neftlə bağlıdır. Neftin qiyməti də dünyada gedən proseslərlə bağlıdır. Əgər bu gün, dünyanın ən böyük iqtisadiyyatları olan Avropa İttifaqı, ABŞ, Çinin iqtisadiyyatında geriləmə müşahidə olunursa, onda istər-istəməz dünyada neftə tələbat azalır. Tələbat azaldıqca, neftin qiyməti düşür. Bu gün bir barrel neftin qiyməti 40-50 dollar civarındadır. Yayda bu rəqəm bundan üç dəfə yüksək idi. Bu, artıq dünya böhranının görünən nəticəsidir.

“Millət problemləri içində boğulur, hakimiyyətsə kef içindədir”

Amma bunlara baxmayaraq, Azərbaycan 2009-cu ilin büdcəsində neftin bir barelinin qiymətini 70 dollar nəzərdə tutub. Bu, absurd məsələdir. İnandığım iqtisadi ekspertlərin hesablamalarına əsasən, dünya bazarında bir barel neftin qiymətinin 10 dollar aşağa düşməsi Azərbaycan üçün gəlirlərinin 3 milyard dollar itirilməsi deməkdir. İndi baxın, bu gün bir barel neft 50 dollar civarında, büdcədə isə 70 dollardır. Deməli, 20 dollarlıq fərq Azərbaycanın büdcəsinin 6 milyard dollar kəsirinə gətirə bilər. Neft istehsal edən ölkələr bunu nəzərə alaraq büdcələrini korrektə ediblər. Məsələn, Qazaxıstan 2009-cu ilin büdcəsində neftin qiymətini 40 dollara endirib, Səudiyyə Ərəbistanı və Nigeriya 45 dollara. Digər neft ölkələri də bu addımı atdı. Bir Rusiyadan başqa. Azərbaycan da ancaq Rusiyanın etdiyini edir. Rusiya neftin qiymətini 70 dollarda saxladı, Azərbaycan da 70 dollar etdi. Yəni, Azərbaycanın özünün siyasəti yoxdur. Biz hər şeydə Rusiyanı yamsılayırıq. Hökumətimizdə bir arxayınçılıq var ki, hər bir kəsiri Neft Fondunun hesabına örtmək olar. Sözsüz ki, Neft Fondu bu gün iqtisadiyyatımızın “təhlükəsizlik yastığı”dır, amma bu yastığın üstündə çox yatmaq mümkün deyil. Orada yığılan maliyyə hüdudsuz deyil. Biz gələcək nəsillərimiz üçün nə qoyuruq? Gələcək problemləri necə qarşılayacağıq? Neft tükənən sərvətdir. Bəs sonrası nə olacaq? Hamısını elə bu gün yeyib-dağıtmaq lazımdır? Axı bu, millətin sərvətidir. Hakimiyyətin belə davranışı millət, gələcək nəsillər qarşısında məsuliyyətsizlikdir. Bu gün hakimiyyət özünü millət qarşısında cavabdeh hiss etmir. Azərbaycanda iki paralel dünya var: hakimiyyət özü üçün yaşayır, millət özü üçün. Millət öz problemləri içində boğulur, hakimiyyət isə kef içindədir. Belə məsələlər həmişə pis qurtarır. Məsuliyyətsiz, milləti ilə hesablaşmaq istəməyən, özünü millətindən böyük hesab edən, öz bildiyini həyata keçirən iqtidarların axırı çox pis qurtarır. Bunlar tarixi dərslərdir. Bu dərslərdən ibrət götürməliyik. Əgər bizim iqtidar bunu başa düşə bilmirsə, deməli, hələ eyforiya vəziyyətindədir. Həmin eyforiya da neft pullarının hesabına yaranıb. Bu gün onlar nə dünyada gedən prosesləri görürlər, nə də dünyadakı analizləri eşidirlər. Düşünürəm ki, onlar bu eyforiyadan çox tez çıxacaqlar. Çünki böhran artıq Azərbaycanda hiss olunur. Gələn il ölkədə bunun daha da ağır nəticələri olacaq. Hakimiyyət bəlkə o məqamda eyforiyadan çıxa bildi. Amma qorxuram, onda gec ola.

“İqtisadi tənəzzül siyasi dəyişikliklərə gətirir”

- Maliyyə böhranı iqtisadi proseslə yanaşı siyasi proses kimi də qiymətləndirilir. Sizcə, hansı ölkələr bu prosesdən qalib, hansılar məğlub durumda çıxacaq?

- Böhran sözü çin dilində iki iyeroqlifdən ibarətdir. Onun biri təhlükə, o biri isə imkan deməkdir. Böhran həm təhlükə, həm də bir imkan, şansdır. Sözsüz ki, güclü dövlətlər bu şansdan istifadə edib daha da güclənəcəklər. Bu, həmişə belə olub. Maliyyə böhranı dünyada birinci dəfə deyil. Azərbaycan kimi zəif dövlətlər isə nəinki belə böhrandan çıxa bilirlər, onlar elə çökürlər ki, sonda onların dirçəlməsi çox uzun və ağır prosesə çevrilir. Belə iqtisadi tənəzzül isə siyasi dəyişikliklərə, bəzən də siyasi təlatümlərə gətirir. Bu da tarixdir. Bunu biz icad etməmişik. Azərbaycanı da bu gözləyə bilər. Hakimiyyət ağlını başına yığıb ömürlük prezidentlik kimi boş-boş şeylərlə yox, ölkənin problemləri ilə məşğul olsa, problemləri həll etmək istiqamətində təcili proqramları reallaşdırsa, biz bu təlatümlərdən sığortalana bilərik.

“Birləşmək istəyənlər birləşəcəklər”

- Müxalifətdaxili danışıqlarla bağlı vəziyyət nə yerdədir. Müsavat Partiyasının fərqli mövqeyini necə şərh edərdiniz? Danışıqlar nəticə verməsə, növbəti addım nədən ibarət olacaq?

- Danışıqlar davam edir ki, bu birlik alınsın. Düşünürəm ki, birləşmək istəyənlər onsuz da birləşəcəklər. Bu gün bunu səmimi münasibətlər üzərində qurulan “Azadlıq” Blokunun timsalında görürük. Çox dayanıqlı blokdur, artıq üçüncü ildir fəaliyyətdədir. Ümumiyyətlə, birləşmək istəyənlər birləşəcəklər, istəməyənlər birləşməyəcəklər. Ona görə də burada o qədər də böyük şərhə ehtiyac duymuram.

Fizzə Heydərli